رژیم غذایی و بیماری التهابی روده
سلام دوست عزیز! اگر شما مبتلا به بیماری کرون یا کولیت اولسروز هستید، ممکنه گاهی مشکلاتی در جذب مواد مغذی داشته باشید. این موضوع می‌تونه به خاطر التهاب
روده، عوارض دارویی یا شرایط خاص بیماری باشد.
چرا توجه به رژیم غذایی مهمه؟
وقتی روده کوچک شما ملتهب باشه، ممکنه مشکلات هضم و جذب مواد غذایی پیش بیاد؛ و وقتی روده بزرگ تحت تاثیر قرار بگیره، جذب آب و الکترولیت‌ها به درستی
انجام نمی‌شه. این مسائل می‌تونن باعث ایجاد علائمی مثل سوء تغذیه و کاهش وزن بشن.
در اینجا چند نکته رو به زبون ساده و دوستانه توضیح می‌دیم:
- اسهال شدید: دفع مکرر مایعات و مدفوع آبکی ممکنه باعث کم‌آبی بدن بشه. بدین معنا که شما ممکنه مایعات، مواد مغذی و الکترولیت‌هایی مثل سدیم، پتاسیم، منیزیم، فسفر و روی رو از دست بدید. این موضوع همراه با کاهش وزن هم می‌تونه پیش بیاد.
- درد شکمی و حالت تهوع: این علائم اغلب باعث کاهش اشتها می‌شن و ممکنه دریافت کافی کالری و مواد مغذی رو مختل کنند.
- خونریزی مقعد: به خاطر زخم‌های روده، ممکنه خونریزی اتفاق بیفته که این موضوع می‌تونه باعث از دست دادن آهن و بروز کم‌خونی بشه.
- نیاز به اجابت مزاج مکرر: گاهی اوقات برای جلوگیری از اسهال یا رفتن زیاد به دستشویی، افراد کمتر غذا مصرف می‌کنند. این موضوع می‌تونه خطر سوء تغذیه رو افزایش بده.
- کمبود جذب مواد مغذی: التهاب‌های روده باعث اختلال در جذب پروتئین‌ها، چربی‌ها، قندها، ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌شه. این موضوع در بیماران مبتلا به بیماری کرون به‌ویژه زمانی که بخش بزرگی از روده کوچک تحت تأثیر قرار گرفته یا جراحی شده، جدی‌تر می‌شود.
- تشکیل اسکار و تنگی روده (Strictures): التهاب‌های مکرر ممکنه باعث ایجاد بافت اسکار و تنگی در روده بشه. این موضوع می‌تونه عبور غذا را دشوار کند و برخی از غذاهای فیبری مثل میوه‌ها و سبزیجات ممکنه باعث ایجاد نفخ و درد بشن. در این موارد، رژیم‌های کم فیبر یا مصرف بیشتر مایعات می‌تونه کمک‌کننده باشه؛ البته استفاده از دارو برای کاهش التهاب نیز ضروری است.
- عوارض دارویی: استفاده طولانی‌مدت از داروهای کورتیکواستروئید مثل پردنیزون ممکنه باعث تأخیر رشد در کودکان، افزایش وزن، خطر ابتلا به دیابت، کاهش توده ضلانی و پوکی استخوان بشه. همچنین داروهایی مانند سولفاسالازین و متوترکسات ممکنه جذب اسید فولیک را مختل کنند.
چطور از سوء تغذیه جلوگیری کنیم؟
اگر کمبود آب و مواد مغذی تشخیص داده شود و درمان نشود، ممکنه شما را در معرض سوء تغذیه قرار دهد. نشانه‌هایی مثل کاهش وزن، خستگی، ضعف عمومی یا از دست
دادن انرژی می‌تونه بیانگر این مشکل باشد. بهتره حتی در صورت عدم وجود علائم شدید، با تیم مراقبت‌های پزشکی خود درباره آزمایشات بررسی کمبود مواد مغذی صحبت کنید.
هر فرد ویژگی‌های منحصر به فردی داره؛ به همین دلیل هیچ رژیم غذایی یکسانی برای همه وجود ندارد. توصیه ما اینه که سعی کنید یک رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی رو دنبال کنید. توصیه‌های تغذیه‌ای رو باید بر اساس نیازهای فردی، محل درگیری روده، علائم و وضعیت تغذیه‌ات تنظیم کنی. هر گونه تغییر در رژیم غذایی‌ات رو همواره با مشاوره پزشک و متخصص تغذیه انجام بده.
چه غذاهایی باید بخورم؟
برای اینکه بدنت آب کافی دریافت کنه، روزانه ۸ تا ۱۰ لیوان آب بنوش؛ علاوه بر آب ساده، می‌تونی از آب گوشت، آب گوجه‌فرنگی و نوشیدنی‌های ورزشی رقیق‌شده هم استفاده کنی. نوشیدنی‌ها رو به آرامی بنوش و از نی استفاده نکن، چون ممکنه باعث تولید گاز بشه.
اگر بخواهی رژیم غذایی غنی و متنوعی داشته باشی:
- غذاهایی با فیبر بیشتر مثل سبوس جو، لوبیا، جو، آجیل، غلات و حبوبات رو انتخاب کن، مگر اینکه دارای استومیا (ostomy) باشی؛ در این صورت ممکنه پزشکت بهت توصیه کنه که برای مدتی رژیم کم فیبر رو دنبال کنی.
- از پروتئین‌هایی مثل گوشت بدون چربی، ماهی، تخم‌مرغ و آجیل استفاده کن.
- سعی کن با خوردن میوه‌ها و سبزیجات متنوع (در صورت نیاز می‌تونی پوست و دانه‌ها رو حذف کنی) رنگ‌های بیشتری مثل سبز، نارنجی و قرمز رو به رژیم غذایی‌ات اضافه کنی.
- منابع غنی از کلسیم مثل شیر (اگر از لاکتوز حساسیت داری، محصولات لبنی بدون لاکتوز یا استفاده از آنزیم گوارشی لاکتاز رو انتخاب کن)، سبزیجات و ماست رو در نظر بگیر.
- غذاهای حاوی پروبیوتیک مثل ماست، کیمچی، میسو، کلم و کلم بروکلی هم می‌تونن به بهبود هضم کمک کنن.
انتخاب یک رژیم غذایی ضد التهابی و متعادل می‌تونه واقعاً بهتون کمک کنه تا علائم رو کاهش بدید، کیفیت زندگی‌تون بهتر بشه و سلامت روده‌هاتون حفظ بشه. تنها رژیم غذایی که شواهدی وجود داره که ممکنه به کنترل بیماری کمک کنه رژیم غدایی مدیترانه ای هست:
این رژیم به خاطر داشتن مواد غذایی غنی از فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها و چربی‌های سالم (مثل امگا‑۳ و امگا‑۹) و همچنین تأکیدش بر مصرف مواد غذایی تازه و کمتر فرآوری‌شده،
به عنوان یک الگوی موثر شناخته شده. حتی سازمان‌های بین‌المللی مثل ECCO (European Crohn’s and Colitis Organisation) و دستورالعمل‌های ACG و AGA هم این روش رو تایید کردن.
در ادامه می‌خوام بر اساس مواد غذایی موجود در ایران، نکات مهم و کاملی رو برای شما توضیح بدم؛ مخصوصاً برای کسانی که با Crohn’s disease و Ulcerative colitis دست و پنجه نرم می‌کنن یا حتی استومی دارن.
اصول کلیدی رژیم مدیترانه‌ای برای بیماران التهابی روده
خواص ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی
خوردن مقدار زیادی میوه و سبزیجات فصلی تازه مثل گوجه، خیار، کدو، بادمجان، اسفناج، کلم و سبزی خوردن مثل جعفری و شوید باعث می‌شه که روده‌هاتون آرام‌تر بشه و التهاب کاهش پیدا کنه.
استفاده از ادویه‌های طبیعی مثل سیر، زردچوبه، نعناع، ریحان و رزماری به جای نمک، هم طعم غذا رو بهتر میکنه و هم به کاهش التهاب کمک میکنه.
تأمین فیبر و بهبود هضم
غلات کامل مثل نان سنگک، نان بربری سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای و بلغور سرشار از فیبر هستن و باعث می‌شن هضم غذا راحت‌تر صورت بگیره.
البته در دوره‌های حاد یا برای بیماران استومی، ممکنه لازم باشه از سبزیجات خام و پوست‌دار دوری کنید و از سبزیجات پخته و نرم استفاده کنید.
مصرف چربی‌های سالم
روغن زیتون فرابکر به عنوان منبع اصلی چربی سالم در این رژیم خیلی مهمه. استفاده از اون در سالادها، چاشنی‌ها و حتی پخت و پز (به مقدار کم) توصیه می‌شه.
آجیل‌هایی مثل بادام، گردو و پسته هم به عنوان منابع امگا‑۳ و امگا‑۹ به مصرف محدود توصیه می‌شن.
پروتئین‌های با کیفیت
ماهی‌های چرب مثل سالمون، ساردین یا ماهی تن، حداقل دو بار در هفته مصرف بشن چون به خاطر داشتن اسیدهای چرب امگا‑۳، برای قلب و روده بسیار مفیدن.
لبنیات کم‌چرب مثل ماست یونانی و پنیر سبک (مثلاً پنیر لواشکی یا پنیر بومی کم چرب) هم به تأمین پروتئین و کلسیم کمک می‌کنن.
لیست مواد غذایی مفید و مضر (با توجه به بازار ایران)
مواد غذایی مفید
میوه‌ها:
سیب (در برخی مواقع بدون پوست برای راحتی هضم)، گلابی، انگور، خرما، انجیر، پرتقال، طالبی و هلو.
در دوره‌های حاد یا برای بیماران استومی، میوه‌های نرم مثل موز یا پاپایا توصیه می‌شه.
سبزیجات:
سبزیجات تازه و پخته مثل گوجه فرنگی، خیار، کدو، بادمجان، اسفناج، کلم، بروکلی، هویج و سبزی خوردن مانند جعفری، شوید و نعناع.
برای بیماران استومی یا در دوره‌های حاد، از سبزیجات پخته بدون پوست و دانه استفاده کنید.
غلات کامل:
نان‌های سنتی تهیه شده از آرد کامل مثل سنگک و بربری سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای و بلغور.
حبوبات:
عدس، نخود، لوبیا و باقلا؛ که می‌توانند به عنوان پایه وعده‌های غذایی سبک (مثلاً سوپ یا خورش‌های نرم) مصرف بشن.
ماهی‌ها و غذاهای دریایی:
ماهی‌های چرب (سالمون، ساردین، ماهی تن) ترجیحاً آب پز یا گریل شده با روغن زیتون.
لبنیات کم‌چرب:
ماست یونانی، دوغ کم‌چرب و پنیرهای سبک.
چربی‌های سالم:
روغن زیتون فرابکر؛ همچنین آجیل و دانه‌های بدون نمک (به مقدار محدود).
ادویه‌جات و سبزی‌های معطر:
سیر، زردچوبه، نعناع، ریحان، رزماری، دارچین؛ که می‌توانند جایگزین نمک شوند.
مواد غذایی مضر یا محدود:
غذاهای فرآوری‌شده و پر قند:
نوشابه‌ها، شیرینی‌های صنعتی، بستنی‌های آماده و سایر محصولات با شکر افزوده.
غلات تصفیه‌شده:
نان سفید، پاستا و برنج سفید که فاقد فیبر هستند.
چربی‌های ناسالم:
کره، مارگارین و روغن‌های صنعتی (حاوی چربی‌های ترانس).
گوشت قرمز پرچرب و فرآوری‌شده:
گوشت قرمز پرچرب مثل سوسیس، کالباس و بیکن که می‌تواند التهاب رو افزایش بده.
غذاهای بسیار ادویه‌ای یا تند:
در دوره‌های حاد یا برای بیمارانی که استومی دارند، استفاده از ادویه‌های بسیار تند ممکنه تحریک‌کننده باشه.
نکات ویژه برای بیماران استومی
کاهش فیبر نامحلول:
در دوره‌های حاد یا برای بیمارانی که استومی دارن، بهتره از سبزیجات خام، پوست میوه و دانه‌های کوچک دوری کنید و به جای اون‌ها از سبزیجات پخته شده و نرم استفاده کنید.
وعده‌های غذایی کوچک و مکرر:
تقسیم وعده‌های غذایی به قسمت‌های کوچک و مصرف مکرر در طول روز می‌تونه فشار رو از روده‌ها کم کنه و هضم رو بهبود بده.
هضم آسان:
استفاده از پروتئین‌های هضم آسان مانند تخم‌مرغ آبپز یا سوپ‌های سبک توصیه می‌شه.
بهداشت مواد غذایی:
تهیه غذاهای خانگی با مواد اولیه تازه و استفاده از روش‌های پخت سبک مثل بخارپز، آبپز یا گریل، باعث کاهش خطر عفونت‌های مرتبط با بیماری‌های التهابی روده می‌شه.
رژیم غذایی در دوره‌های عود بیمار
این نکات رژیمی رو برای کمک به کاهش علائم در دوره‌های عود بیماری و اطمینان از دریافت کافی مواد مغذی، ویتامین‌ها و مواد معدنی تهیه کردیم. در این مدت، بعضی غذاها یا نوشیدنی‌ها ممکنه باعث تحریک دستگاه گوارش و تشدید علائم بشن.
توصیه می‌کنیم با نظارت تیم مراقبت‌های پزشکی و یک متخصص تغذیه، غذاهای محرک رو حذف کنید و به جای اون‌ها غذاهایی با مواد مغذی مشابه انتخاب کنید. این روش به شما کمک میکنه تا در دوره‌های عود بیماری، بهتر از پس وضعیت خود بربیایید.
محدود کردن غذاهای محرک در دوره عود بیماری
گاهی اوقات باید از غذاهایی که باعث دل‌پیچه، نفخ و اسهال می‌شن، فاصله بگیرید. این غذاها شامل موارد زیر هستند:
1. غذاهای دارای فیبرهای نامحلول: مثل میوه‌هایی که پوست دارند (مثلاً پوست میوه‌ها یا دانه‌ها)، سبزیجات خام سبز به ویژه بروکلی، کلم و گل
کلم، یا هرچیزی که پوسته داره مثل آجیل و حبوبات.
2. لاکتوز: قندی که در لبنیات مثل شیر، خامه و پنیر نرم وجود داره.
3. شکر غیر قابل جذب: الکل‌های قندی مانند sorbitol و mannitol که در آدامس بدون قند، آب نبات، بستنی و برخی میوه‌ها یا آبمیوه‌ها مانند گلابی، هلو و الو
یافت می‌شود.
4. غذاهای قندی: شامل شیرینی و آبمیوه.
5. غذاهای با چربی بالا: مثل کره، نارگیل، مارگارین، خامه و غذاهای چرب یا سرخ‌شده.
6. نوشیدنی‌های الکلی یا کافئین‌دار: مانند آبجو، شراب، مشروبات الکلی، سودا و قهوه.
7. غذاهای ادویه‌دار.
غذاهای توصیه شده در دوره عود بیماری
برای رفع نیاز بدن، بهتره از این غذاها استفاده کنید:
1. غلات تصفیه شده: مثل نان خردشده، سیب‌زمینی یا نان بدون گلوتن، پاستا سفید، برنج سفید و بلغور جو دوسر پرک.
2. میوه‌های کم فیبر: مثل موز، طالبی، خربزه عسل و میوه‌های پخته‌شده.
3. سبزیجات کاملاً پخته‌شده، بدون دانه و بدون پوست: مانند مارچوبه، خیار و کدو.
4. پروتئین‌های خوب: ماهی، گوشت مرغ سفید، سویا، تخم‌مرغ.
5. لبنیات بدون لاکتوز: شیر بدون چربی، ماست و پنیرهای سخت مثل چدار یا پارمسان.
6. جایگزین‌های غیر لبنی: شیر سویا، شیر برنج یا شیر بادام.
در صورت مصرف کمتر این مواد یا از دست دادن وزن، می‌توانید از مکمل‌های تغذیه‌ای یا پروتئین‌های خانگی استفاده کنید. برای پیدا کردن بهترین مکمل متناسب
با نیازهای تغذیه‌ای شما، حتماً با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
نکات جهت تهیه و برنامه‌ریزی غذا در دوره عود بیماری
1. هر روز چهار تا شش وعده غذا مصرف کنید.
2. روزی ۸ تا ۱۰ لیوان آب بنوشید؛ علاوه بر آب ساده، می‌توانید از آب گوشت، آب گوجه‌فرنگی یا نوشیدنی‌های ورزشی رقیق‌شده استفاده کنید. نوشیدنی‌ها رو به آرامی بنوشید و از نی استفاده نکنید، چون ممکنه باعث تولید گاز بشه.
3. غذاهایتان رو از قبل آماده کنید و همیشه چند غذای سالم در خانه داشته باشید.
4. از روش‌های ساده آشپزی مثل جوشاندن، بخارپز کردن، گریل یا آبپز کردن استفاده کنید تا غذاهای مغذی مثل تخم‌مرغ آبپز، غذاهای کباب‌شده، سبزیجات بخارپز و سیب‌زمینی آبپز داشته باشید.
5. یک دفترچه برنامه غذایی روزانه تهیه کنید و آنچه می‌خورید و علائمی که تجربه می‌کنید رو یادداشت کنید.
6. به خاطر داشته باشید، برنامه غذایی هر بیمار می‌تواند متفاوت باشد؛ بنابراین بهتره با تیم مراقبت‌های پزشکی و یک متخصص تغذیه مشورت کنید
تا برنامه‌ای کاملاً شخصی و مناسب برای شما تنظیم شود.
جمع‌بندی و توصیه نهایی
دوست عزیز، اگر شما مبتلا به بیماری‌های التهابی روده مثل Crohn’s disease و Ulcerative colitis (inflammatory bowel disease) هستید یا حتی استومی دارید،
رژیم غذایی مدیترانه‌ای می‌تونه به عنوان یک الگوی تغذیه‌ای ضد التهابی و متعادل به شما کمک کنه تا علائم رو کاهش بدید، هضم بهتری داشته باشید و کیفیت زندگی‌تون
رو ارتقا بدید. این رژیم با تأکید بر مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، ماهی‌های چرب، لبنیات کم‌چرب و روغن زیتون فرابکر، در کنار محدود کردن غذاهای
فرآوری‌شده، چربی‌های ناسالم و گوشت قرمز پرچرب، یک گزینه عالی برای بیماران است.
برای بهره‌مندی کامل از این رژیم، دکتر سیما پیشنهاد میکنه که با یک متخصص تغذیه مسلط بر رژیم غذایی مدیترانه ای مشورت کنید تا بر اساس شرایط خاص شما، برنامه غذایی شخصی‌سازی‌شده‌ای رو ارائه بدن!!!
این راهنمای ساده رو به عنوان یک نقطه شروع برای تغییر سبک زندگی سالم در نظر بگیرید. همیشه به یاد داشته باشید که هر تغییر رژیمی باید به صورت فردی و تحت نظارت پزشک انجام بشه. امیدواریم این مطالب براتون مفید باشه و روزهایتون رو با سلامتی بیشتر سپری کنید.